Sürrealist Dönem Tarihçesi (1924-1968)

1924: Francis Gérard yönetiminde Sürrealist Araştırmalar Bürosu (Bureau de Recherches Surréalistes) kuruldu. Birinci Sürrealist Manifesto ve 'Poisson Soluble' isimli metin, Breton tarafından yayınlandı. Bu iki yazınsal değer, sürrealizmin özgün müdafaa alanını ve örneklerini oluşturdu. Aragon, alternatif bir bildiri olarak değerlendirilebilecek 'Une Vague de rêves' metnini kaleme aldı. Sürrealistlerin burjuva ve yerleşik değerleri sarsma stratejisi, Fransız edebiyatının yaşlı tüfeği 

Anatole France’ın ölüm ilanını içeren ‘Un cadavre’ bildirisinin basılmasıyla daha anlaşılır hale geldi. Aralık ayında grup, sonraki beş yıl onlar için önemli bir platform olacak ilk resmi sürrealist dergiyi (La Révolution surréaliste) çıkardı.

1925: Paris’te, Pierre Galerisi’nde ilk sürrealist sergi açıldı. Bu sergi, Chirico, Ernst, Paul Klee, André Masson, Joan Miró, Pablo Picasso ve Pierre Roy’u bir araya getirdi. Sürrealistler, iki yıl öncesinde 'Clair de terre' kitabının adandığı Saint-Pol Roux anısına bir ziyafet organize ettiler. Ancak olay kaosla sonuçlandı.

1926: Sürrealistlerin özgün oyunu Muhteşem Ceset (Cadavre Exquis) icat edildi. Aragon, 'Le Paysan de Paris' metnini yayınladı. Bu yapıt, romanın yerini alabilecek yeni bir türün erken örneklerinden biri oldu. Soupault ve Artaud gruptan çıkarıldı.

Sürrealist sanat eleştirisinin sınırlarını çizen 'Le Surréalisme et la Peinture' ile fotoğraf kullanımı ve desenleriyle sözcük-imge ilişkisini sürrealist roman adına biçimlendiren 'Nadja', Breton tarafından yayınlandı. Aragon, 'Traité du style’ metnini yayınladı.

1929: René Magritte, yanılsama ve gerçeklik arasındaki ilişkileri sorguladığı (top namlusu gökyüzünü mü hedef alıyor yoksa gökyüzü resmini mi) 'On the Threshold of Liberty' adlı yapıtını tamamladı. 'Grand Jeu' ekibinin suçlamalarını takiben Breton, 'La Révolution surréaliste' dergisinin son sayısında İkinci Sürrealist Manifestoyu yayınladı. Masson, Roger Vitrac ve Robert Desnos gruptan çıkarıldı.

1930: İkinci Sürrealist Manifesto, kitap formunda basıldı. Gruptan çıkarılan üyeler, misilleme amacıyla Breton’u sert bir biçimde eleştirdikleri 'Un cadavre' metnini yayınladılar. Bununla birlikte gruba yeni üyeler (Luis Buñuel, René Char ve Salvador Dali) kabul edildi. Breton, 'Ralentir Travaux' kitabında basılan şiirler için Eluard ve Char ile işbirliği yaptı. Eluard ve Breton, delilik ile akli olan arasındaki sınırları ortaya çıkarmak adına bir grup akıl hastalığını simüle ettikleri ve sonrasında anlaşmazlığa neden olacak 'L’Immaculée Conception' yapıtını ortaya çıkardılar. Dali, paranoyak-eleştirel yöntemini tanımladığı 'La Femme visible' metnini yayınladı. Ayrıca onun Bunuel ile birlikte yaptıkları L’age D’or filminin premieri gerçekleşti. Yeni sürrealist dergi 'Le Surréalisme au service de la Révolution' basıldı.

                                                                                                                                                                                                               1931: Dali, 'The Persistence of Memory' resmini tamamladı. Breton, 'L’Union libre' şiirini kendi ismini gizleyerek yayınladı.

1932: 'L'Affaire Aragon' olayı patlak verdi. Aragon, komünist parti üyeliğinde ayrıcalıklı bir yer edinme lütfuyla gruptan ayrıldı. Breton, düş ve gerçeklik arasındaki ilişkileri konu alan 'Les Vases communicants' isimli metni yayınladı.                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                              

1933: 'Le Surréalisme au service de la Révolution' dergisinin sona ermesiyle birlikte Breton, aynı zamanda sürrealistlerin sözcüsü olacak Albert Skira’nın çıkardığı 'Minotaure' dergisinin yazı işleri komitesine katıldı.

1934: Breton, 6 Şubat Paris isyanında ortaya çıkan faşist tehlikeye karşı savaş stratejisini yapılandıracağı Léon Blum ile Paris’te tanıştı. Magritte, imge ve gerçeklik arasındaki ilişkiyi sorguladığı 'The Human Condition' isimli resmini tamamladı. Oscar Dominguez, Lautréamont’nun bir şemsiyeyle bir dikiş makinesinin rastlantısal karşılaşmasına ithafen, ilişkisiz nesnelerin bir araya gelmesi temasından yola çıkarak 'Electrosexual Sewing Machine' isimli resmini tamamladı.

1935: Contre-Attaque grubunun kurulmasıyla Georges Bataille ve Breton, Henri Pastoureau ile Claude Cahun gibi yeni katılımcılarla birlikte devrimci entelektüel sendikasına katılarak güçlerini yeniden birleştirdi. 'Cubism-Surrealism' isimli uluslararası sergi, Fransa dışında sürrealizmi tanıtmak adına Kopenhag’da gerçekleştirildi. Breton, Prag ve Tenerif Santa Cruz’da, 'Uluslararası Sürrealist Bülten' adı altında yayınlanan konferanslarını gerçekleştirdi. René Crevel, 'International des Écrivains pour la défense de la culture' kongresinde konuşmasına izin verilmediği gerekçesiyle intihar etti.

1936: Méret Oppenheim, en ikonik sürrealist nesnelerden biri olan 'Le Déjeuner en fourrure' adlı yapıtını ve Dali ise 'Soft Construction with Boiled Beans: Premonition of a Civil War' resmini tamamladı. Uluslararası Sürrealist Sergi, sürrealizmin kamusal varlığını temsil etmek üzere Londra New Burlington Galerisi’nde gerçekleşti. 'Fantastic Art, Dada, Surrealism' sergisi, aynı amaçla Amerika Birleşik Devletleri’nde açıldı. 'Sürrealist Nesneler' sergisi, ‘nesnenin buhranı’ adıyla Paris Charles Ratton Galerisi’nde izleyiciye sunuldu.

1937: Bu sergiyi, Londra Galerisi’nde açılan ‘Sürrealist Nesneler ve Şiirler’ sergisi takip etti. Breton, ‘sarsıntılı güzellik’, ‘nesnel şans’ ve aynı zamanda kitabın ismi olan ‘çılgın aşk’ kavramlarını tanımladığı 'L’Amour fou' metnini, 'Anthologie de l’humour noir' isimli yapıtıyla birlikte aynı yıl yayınladı.

1938: Breton konferans için Meksika’ya davet edildi. Orada Leon Troçki ile tanıştı. Paris ve Amsterdam’da sürrealist sergiler açıldı. Breton ve Eluard, 'Dictionnaire abrégé du surréalisme' metnini yayınladı.   

1939: İkinci Dünya Savaşı’nın başlamasıyla birlikte Ernst, kolaj tekniğini resmin olanaklarıyla genişleten 'The Robing of the Bride' isimli resmini tamamladı ancak yabancı düşmanlığına yenilerek Paris’te gözaltına alındı. Masson, Sigmund Freud’un 1907 yılında yazmış olduğu ‘Delusions and Dreams in W. Jensen’s Gradiva’ makalesine ve Gradiva’nın öyküsüne yanıt olarak aynı isimli resmini tamamladı. Resimde, Pompeii’deki volkanik patlamalar arasında can çekişen genç bir kızı betimledi.  

1940: Fransa’nın düşmesi sonucu pek çok sürrealist sürgün hayatına çekildi. Troçki suikasti, Breton için savaşın en karanlık anını temsil ediyordu. Ona ait 'Anthologie de l’humour noir' çalışmasının piyasadaki dolaşımı engellendi. Her şeye rağmen, Mexico City’de uluslararası sürrealist bir sergi organize edildi. Man Ray, 'Imaginary Portrait of D.A.F. de Sade' isimli resmini tamamladı.

1941: Breton, Aimé Césaire, Claude Lévi-Strauss ve bir kaç yol arkadaşıyla daha tanışacağı Martinique’e yelken açtı. Bu grup, Ağustos ayında New York’a vardı.

1942:New York ve Philadelphia’da uluslararası sürrealist sergi açıldı. Aralık ayında Breton, Yale Üniversitesi öğrencilerine ‘Situation du surréalisme entre les deux guerres’ konulu bir konferans verdi. David Hare’in editörlüğünde 'VVV' isimli dergi New York’da çıkarıldı.

                                                                        

1944: Paris kentinin yeniden özgürlüğünü kazandığına dair haberler, Kanada’da 'Arcane 17' isimli romanını yazmakta olan Breton için önemli bir esin kaynağı oldu.

1945: İkinci Dünya Savaşı’nın bitmesiyle sürrealizm kendini Avrupa’da yeniden örgütleme şansını yakaladı. Brüksel’de 'Éditions La Boëtie' galerisinde sürrealist bir sergi açıldı. Breton, bir dizi konferans için Haiti’ye davet edildi. Bu provokatif konferanslar sürecinde gerçekleşen devrimle devlet başkanı Elie Lescot devrildi.

1946: Dietrich Galerisi’nde 'Le surréalisme en plein soleil' adıyla bir Magritte sergisi açıldı. Breton Fransa’ya geri döndü. Sarah Bernhardt tiyatrosunda Artaud için övgü dolu bir gösteri hazırlandı.

1947: Artaud, Vieux-Colombier’de bir konferans verdi. Breton, 19.Yüzyıl ütopik düşünürleri övdüğü uzun şiiri 'Ode à Charles Fourier’yi yayınladı. 'Maeght' ve 'New York Hugo' galerisinde Friedrich Kiesler önderliğinde büyük çapta bir uluslararası sürrealist sergi açıldı. Chicago Sanat Enstitüsü’nde, soyutçu ve sürrealist Amerikan sanatçılarını bir araya getirecek olan ‘The Abstract and Surrealist American’ isimli sergi gerçekleştirildi.

1948: San Francisco Sanat Müzesi’nde 'Towards a New Subject in Painting' adı altında 'Gordon Onslow-Ford' retrospektifi sunuldu. Onu takiben Prag’ta uluslarlarası çapta sürrealist bir sergi düzenlendi. Breton, 'Rassemblement Démocratique Révolutionnaire' kolektifi kapsamında Garry Davis’in 'Dünya Vatandaşları' hareketine diğer katılımcılar olan Albert Camus, Jean-Paul Sartre, Jean Paulhan ve David Rousset ile birlikte desteklerini sundu.

1949: 'Chasse spirituelle' vakası, Rimbaud’nun sahte el yazmalarının bulunması sonucu patlak verdi. 'Max Ernst: 30 Years of his Work' isimli sergi, California Beverly Hills’de gerçekleştirildi.

1950: Breton, kendisine verilen 'Prix de la Ville de Paris' ödülünü reddetti. 

1951: 'Dynaton' isimli Wolfgang Paalen ve Onslow-Ford sergisi San Francisco Sanat Müzesi’nde açıldı.

1952: Paul Éluard öldü. Jean Schuster’in yönetiminde yeni sürrealist dergi 'Médium' çıkarıldı. Breton, André Parinaud ile 'Entretiens' adı altında yayınlanacak olan radyo söyleşilerine başladı. Sürrealistler yıl sonunda Paris’te 'A l’Étoile Scellée' isimli yeni bir galeri açtılar.

1955: Yılın henüz başlarında gelen ani ölümü nedeniyle New York Modern Sanat Müzesi’nde Yves Tanguy sergisi açıldı.

1956: Breton’un editörlüğünde yeni sürrealist dergi 'Le Surréalisme, même' yayınlandı.

1958: Sürrealistler, 13 Mayıs krizini ve kriz ertesinde Charles de Gaulle’ün güç kazanmasını kınadılar. Yeni sürrealist dergi 'Bief', Gérard Legrand’ın editörlüğünde yayınlandı.

1959: Paris Daniel Cordier Galerisi’nde EROS adı altında uluslararası sürrealist bir sergi ve Milan Schwarz Galerisi’nde ise 'Mostra Internazionale del Surrealismo' adında bir başka uluslararası sergi açıldı.

1961: Büyük Britanya Sanat Konseyi tarafından sürrealist sanatçıların en önemli isimlerinden biri olan Ernst’in çalışmaları, Londra’da açılan bir sergi ile tanıtıldı.

                                                        1966: Breton hayatını kaybetti.

1967: Sao Paolo’da açılan uluslararası sürrealist sergiyi, Exeter’de 'The Enchanted Domain' adı altında gerçekleşen bir başka sergi takip etti. Böylelikle akıma olan destekler, küçük bir arenada dahi olsa devam etti.

1968: Mayıs ve Haziran aylarında Paris’teki ayaklanmalar sürecinde sürrealist metinlerden yapılma alıntılar, protestocular tarafından mitinglerde slogan olarak kullanıldı. Paris’te uluslararası sürrealist sergi açıldı. Rastlantısal olarak 'Prag Baharı' olarak anılan aynı yıl içerisinde Çekoslavakya’daki Sovyet işgaline karşı ayaklanmalar başladı.

Sürrealizm Manifestosu’ndan...

“Benim tasavvur ettiğim biçimiyle sürrealizm, mutlak uyumsuzluğumuzu öylesine açıklıkla ortaya koyar ki, gerçek dünyanın mahkemesinde bizi aklayacak belgelere tercüme edilmesi söz konusu bile olmaz. Aksine, bu dünyada ulaşmayı umduğumuz o mutlak dalıp gitme halini haklı göstermeye yarayabilir. Kant’ın kadınlara dalıp gitmesi, Pasteur’ün “üzüm”lere dalıp gitmesi, Curie’nin arabalara dalıp gitmesi, bu açıdan, son derece semptomatiktir. Bu dünya, olsa olsa çok nispî olarak düşünceyle uyumludur ve bu tür olaylar, parçası olmaktan gurur duyduğum bir savaşın en bariz fasıllarıdır sadece. Sürrealizm, bir gün hasımlarımızı yenmemizi sağlayacak “görünmez ışındır”. “Artık titremiyorsun, kadavra.” Bu yaz güller mavi, orman camdan. Yeşil pelerinine bürünmüş toprak, bende ancak bir hayalet kadar etki bırakıyor. Yaşamak ve yaşamayı bırakmaktır asıl hayalî çözümler. Varoluş başka yerde.(1924)” André Breton

Hazırlayan ve Çeviren: Tan Tolga Demirci